Ook de film kan het Mooiste Meisje ter Wereld niet laten zien.

In Literair Populisme (2) – verschijnt heel binnenkort – hebben we Gotthold Ephraim Lessing vermeld als literatuurtheoreticus. Onvergetelijk is hoe Lessing aan de hand van Homeros’ Ilias zijn theorieën illustreert over wat literatuur vermag. De Ilias gaat over de mooiste vrouw ter wereld, Helena, en de oorlog die de Grieken en de Trojanen tien jaar lang om haar uitvechten. Op een bepaald ogenblik gaan er in Troje stemmen op dat ze Helena maar aan de Grieken moeten uitleveren, om een einde te maken aan die ellendige oorlog. Maar er is een raad van ouderlingen, wijzen, die de beslissing moet nemen. En die gaan niet ondoordacht te werk. Politiek op grond van verzinsels en beweringen was kennelijk nog niet uitgevonden. De ouderen willen Helena eerst zien. En zijn dan zo sterk onder de indruk van haar schoonheid dat ze beslissen de oorlog voort te zetten en haar niét uit te leveren.

In die hele grote Ilias in twaalf zangen die nota bene gaat over de mooiste vrouw ter wereld komt geen enkele beschrijving van die schoonheid voor. Dat komt, zegt Lessing, omdat de dichtkunst in tegenstelling tot de beeldende kunsten die fysieke schoonheid niet kan laten zien. De dichtkunst kan alleen maar beelden oproepen in het brein van de lezer, maar het kan die beelden niet zelf maken. De schilderkunst kan dat wel. Mindere schrijvers proberen het ook wel, maar dat leidt alleen tot eindeloze vervelende beschrijvingen. Het genie van Homeros begint er niet eens aan de schoonheid te willen laten zien. Hij beschrijft daarentegen het effect dat ze heeft. En wel op die uitgebluste, gebrekkige, stokoude mannen.

Heeft Lessing gelijk met zijn beweringen over het vermogen van de beeldende kunsten om schoonheid te laten zien?

In het tv-blad wordt een film aangekondigd met de titel Het Mooiste Meisje van de Wereld. Maar die film kan dat meisje paradoxaal genoeg niet laten zien. Van zodra ze getoond wordt is ze niet meer het mooiste meisje ter wereld. Ze is misschien wel een mooi meisje, maar de eerste de beste kan onweerlegbaar komen beweren dat een andere mooier is. Sandro Botticelli heeft waarschijnlijk de bedoeling gehad om schoonheid-zonder-meer te laten zien met het portret in het Städel-museum in Frankfurt. Maar is de Aphrodite van Knidos misschien zelfs niet mooier?

Anderzijds, de onmogelijkheid om de Ilias te verfilmen – alle mogelijke actrices zouden slechts afschaduwingen zijn van het oerbeeld van de schoonheid, Helena. Hoewel… Er zijn actrices geweest die dit konden doen vergeten.

Zowel de schilderkunst als de film zijn erop aangewezen een beeld te creëren in het brein van de toeschouwer, net als de literatuur. Het mooiste meisje ter wereld is alleen denkbaar als voorstelling en het oerbeeld is leeg. De kunst kan haar niet laten zien, maar alleen zichtbaar maken.

Foto: Aphrodite van Knidos van Praxiteles, Louvre.